C.R. de Wet, boer, Volksraadlid, beroemde vegsman en strateeg, Boeregeneraal, kabinetsminister en rebelleleier, was - soos alreeds gestel - gebore op 7 Oktober 1854 op die plaas Leeukop in die distrik Smithfield. Sy pa was Jakobus Ignatius de Wet van die distrik Caledon en sy ma was Aletta Susanna Margaretha Strydom. Christaan de Wet se vroegste jeugherinneringe stam van die tyd op die plaas Nuwejaarsfontein naby Dewetsdorp - 'n dorp vernoem na sy pa. In 1865, op die uiters vroeë ouderdom van elf jaar, het hy sy eerste oorlogservaring gehad toe hy sy pa vergesel op patrollie op die grens met Basoetoland tydens een van die Basoeto-oorloë.

Christiaan de Wet het net vir 'n paar maande formele onderwys geniet. Hy het met Cornelia Margaretha Kruger getrou toe hy negentien was. Uit sy huwelik word sestien kinders, agt seuns en agt dogters, gebore.
In 1877, die jaar van die Britse Anneksasie van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal), trek De Wet na die plaas Weltevrede in die distrik Kroonstad. In 1880 het hy weer getrek, nou na die plaas Rietfontein naby die Transvaalse dorp Heidelberg.

Een vlag van die Oranje Vrijstaat en twee vlae van die Zuid-Afrikaansche Republiek is ook saamgebring en word ontvou op pad monument toe, ná ons ons motors langs die teerpad parkeer het (foto: M.R. Bas)

Die herdenkingsplegtigheid nadat die fakkel aangesteek is en die Nederlandse en die Suid-Afrikaanse volksliedere gesing is. (foto: M.R. Bas)

Sy patriotisme
De Wet was 'n vurige aanhanger van die idee van nouer saamwerking tussen die Oranje Vrijstaat en die Transvaal. Tydens die Eerste Vryheidsoorlog tussen die Transvaal en Groot-Brittanje in 1881 het hy gedien as veldkornet onder die kommando van Generaal Piet Joubert en het hy ook deelgeneem aan die stryd by Ingogo en die befaamde inneming van die Majoebaberg.
Terwyl hy steeds 'n burger van Transvaal was, was hy verkies tot veldkornet van die afdeling Rooikoppies en was hy ook 'n verkose lid van die Volksraad, die destydse parlement. Hy het net een vergadering van die Volksraad in Pretoria bygewoon in 1885 voordat hy terug getrek het na die Oranje Vrijstaat waar hy tot lid van die Volksraad verkies was vir die afdeling Bo-Modderrivier. In 1895 het hy weer die wapens opgeneem, wederom om die Transvaalse strydkragte by te staan, hierdie keer om die Jameson-Inval die kop in te druk.
De Wet wat 'n begaafde kommunikeerder ondanks dat hy effens sleeptong gepraat het. Hy was baie welsprekend as hy sy moedertaal Afrikaans moes verdedig, soos deur hierdie aanhaling getoon word; ... "Die taal van 'n nasie is sy kosbaarste skat."

Mnr Camps hou die toespraak voor die trotse standbeeld. Agter hom word deur lede die sinnebeelde van die Boerekommandos gewys. (foto: NZAW)

Die Boere-Oorlog breek uit
Kort ná die uitbreek van die Anglo-Boere-Oorlog in 1899 koop De Wet 'n liggekleurde perd wat hy Fleur noem. Hy het sy onsterflike faam verwerf op die rug van hierdie perd. By die uitbreek van die oorlog sluit De Wet en drie van sy seuns aan by die Vrystaatse kommando's.
De Wet was verkies tot plaasvervangende kommandant aan die Natalse front waar hy homself onderskei het by Nicholsonsnek op 30 November 1899. By hierdie skermutseling het 300 burgers die Britse troepe verslaan, waarby 800 soldate krygsgevangene gemaak is. Ná hierdie oorwinning, op 9 Desember, het President Steyn De Wet bevorder tot die rang van Generaal in Stryd.
Gedurende Januarie en Februarie 1900 was genl. De Wet nie by magte om genl. Cronjé te ontset van sy stelling aan die oewers van die Modderrievier om Lord Robert se aanstormende troepe te ontvlug. Cronjé se koppigheid het daarop uitgeloop dat hulle met meer as 4000 burgers moes oorgee op 27 Februarie 1900.

Die amptelike fakkel van die Suid-Afrikaanse Volkskomitee vir die Herdenking van die Tweede Vryheidsoorlog waarop die slagkreet 'Vir Vryheid en Reg' te lese is.
(foto: M.R. Bas)

Sy ster as strateeg is aan 't rys
Ná die inneming van Bloemfontein op 13 Februarie 1900 het De Wet nuwe taktieke in die voortgang van sy oorlogsvoering begin toepas. Hy het die groot kommando's met hul waens vervang deur beweegbaarder eenhede te perd. So het hy die guerillafase van die Boere-Oorlog begin.
De Wet se vermoë om die vyand te verras word mooi gekenskets deur die slag by Sannaspos op 31 Maart 1900 waar hy meer as 300 Britse soldate gevange neem sowel as 96 waens en sewe veldkanonne. Voorts het hy groot sukses behaal by Reddersburg en Jammerbergdrif.
Op 18 April 1900 het President Steyn De Wet as Hoofkommandant aangestel van die Vrystaatse strydkragte. Op 7 Junie het hy die Britte 'n ernstige slag toegedien by die Rooiwalstasie waar ammunisie en provisie met 'n geskatte waarde van meer as R500 000 in beslag geneem was en later vernietig.

By die sing van die Nederlandse en Suid-Afrikaanse volksliedere... (foto: NZAW)

Lord Roberts was woedend oor hierdie voorval en het alles in die werk gestel om De Wet te vang, maar met min sukses. Gedurende hierdie periode het De Wet egter 'n swaar persoonlike hou gekry toe sy broer genl. Piet de Wet by die Britse strydkragte aangesluit het. In die loop van die oorlog word genl. De Wet 'n legendariese figuur wie se reputasie tot ver oor die grense van sy land reik, met die Nederlande en Frankryk as groot bewonderaars. Sy faam as militêre bevelhebber kan eintlik volledig gedank word aan sy suksesvolle aanvoer van guerillaoperasies. Die vernaamste doele van hierdie operasies was die sabotering van spoorweë en die aanvulling van die voorrade van sy eie strydkragte met behulp van die Britse kragte se voorrade en materiaal - hierdie operasies was selde onsuksesvol. Twee keer het hy geprobeer om die Kaapkolonie in te val, maar dit het min sukses gehad, al het dit baie emosies teweeggebring by die Kaapse Afrikaanse burgers en die verbondenheid met die lydende volksgenote in die Transvaal en die Vrystaat aldaar versterk.

Die Uwe met die Transvaalse Vierkleur (foto: M.R. Bas)

Die Vierkleur van Transvaal voor De Wet se beeltenis. Die vasberade blik van die beeld is sigbaar. (foto: M.R. Bas)

Die eindfase
In Januarie 1901 het die Britse besettende troepe Block Houses (forte, blokhuise) gebou deur die hele Vrystaat en die Transvaal. Hierdie blokhuise was, tesame met prikkeldraadheinings oor geweldige afstande, bedoel om om die guerilla-aksies te stuit, maar dit het baie min sukses behaal aangesien genl. De Wet, vergesel deur President Steyn, deur hierdie hindernisse kon breek, oënskynlik met klein inspanning.
Genl. De Wet was 'n vurige teenstander van enige vredesonderhandelings, maar was genoodsaak om op 31 Mei 1902 namens President Steyn die Vredesverdrag van Vereeniging te onderteken. Die president was siek.

In Junie 1902 het genl. De Wet verskeie kommando's in die veld besoek om hulle oor te haal tot die neerlê van hul wapens. Ná die oorlog het De Wet, vergesel van die generaals Botha en De la Rey verskeie Europese lande besoek teneinde befondsing te versamel vir die wederopbou van die - nou voormalige - republieke wat verwoes was in die loop van die oorlog. Tydens sy oorsese reis moes sy vrou en kinders op die verwoeste plaas bly, in 'n tent as enigste skuiling, nadat hulle tydens die oorlog in die konsentrasiekamp by Pietermaritzburg geïnterneer was.

De Strijd tusschen Boer en Brit
Tydens sy reis op die Saxon het De Wet sy oorlogsherinneringe geskryf, getiteld De Strijd tusschen Boer en Brit. Dominee J.D. Kestell het die in Nederlands geskryfde manuskrip aangepas wat in Nederland gepubliseer sou word. Hierdie boek sou spoedig in verskeie Europese tale vertaal word, insluitend Pools en Tjeggo-Slowaaks. Dit was pas in 1959 in Afrikaans vertaal.

Rondom die hele suilvoet - wat 'n koppie voorstel - kan 'n mens koppe van Boerestryders sien. Hierdie landskap van die Nationaal Park De Hoge Veluwe lyk baie soos 'n willekeurige Suid-Afrikaanse veld. (foto: M.R. Bas)

Die politikus De Wet
Ná die oorlog wy De Wet hom heeltemal aan die inspannings om sy volk se eer te herstel. Toe die Vrystaat selfbestuur was toegewys was hy tot Minister van Landbou benoem en het hy later as afgevaardigde van die Oranje Vrystaat die Nasionale Konvensie bygewoon wat die grondwet van die Unie van Suid-Afrika moes help vorm. Ná dit het hy homself heeltemal uit die politiek teruggetrek en hom gewy aan boerdery.

In 1913, by die inswering van die Vrouemonument in Bloemfontein sê De Wet in sy toespraak: "Ons staan vandag opnuut by die ope graf van 26 000 vrouens en kinders. Gedurende die oorlog het ons dikwels hulle liedere van die kampe af gehoor. Dit was die bewys op Wie hulle hul geloof gebou het. Laat dit die wagwoord wees van elke moeder en kind: Wees trou aan jou nasie en jou godsdiens."
Toe die politieke breuk tussen die generaals Hertzog en Botha hom voordoen in 1912 kies De Wet party vir Genl. Herzog en lewer hy gedurende hierdie periode sy beroemde toespraak in die Prinsespark in Pretoria. Hy sou een van die oprigters van die Nasionale Party word, in 1914.

Die Rebellie van 1914
Toe in 1914 die eerste wêreldoorlog uitbreek beveel Brittanje die Suid-Afrikaanse regering om die, onder Afrikaners bevriende, Duitse Suid-Wes-Afrika in te neem. De Wet het aangesluit by dié deel van die bevolking wat in opstand gekom het teen die feit dat Suid-Afrika aktief party moes trek vir Brittanje in 'n oorlog teen Duitsland. Die regeringstroepe egter, het spoedig daarin geslaag om die gewapende opstand te verpletter. Genl. De Wet se seun Danie was vermoor toe hy in aksie was naby Doornberg en Genl. De Wet self was gevang op 30 November 1914 by Waterburg. Hy was gestuur na die Fort tronk in Johannesburg en ses maande later veroordeel tot ses jare gevangenis op beskuldiging van hoogverraad.
Die boete van omtrent R4 000 was gedelg deur vrywillige wêreldwye bydraes and De Wet was vrygelaat van die tronk in Desember 1915. Hy trek toe na die plaas Allanvale naby Dewetsdorp en maak in 1916 een kort openbare verskyning by die begrafnis van President Steyn.

De Wet as inspirasie
Sy lewenswyse en dinkwyse tydens dié later fase van sy lewe was oorheers deur 'n gees van rus. Hy het gesterf op 3 Februarie 1922 en was begrawe by die Nasionale Vrouwemonument in Bloemfontein. Eers in dié jaar word in Nederland die alreeds vervaardigde standbeeld van De Wet geplaas in die Park 'De Hoge Veluwe'.

Christiaan Rudolph de Wet was een van die grootste militêre persoonlikhede in die geskiedenis van Suid-Afrika. Hy was die ongekunstelde liefhebber van die oop vlaktes wat die morale, ideale en religie van die Voortrekkers aangehang het.
Verskeie skilderye en sketse van De Wet was vervaardig deur kunstenaars soos Antoon von Welie en Thérèze Duyl-Schwartze. Beeldhouwerke van De Wet was vervaardig deur mense soos Coert Steynberg, Mendes da Costa en Anton van Wouw.

Met dank aan die Oorlogsmuseum van die Boererepublieke in Bloemfontein.

NZAW
U kan by die Nederlands-Zuid-Afrikaanse Werkgemeenschap kuier op hierdie webwerf; http://www.nzaw.nl. In die toekoms sal die NZAW meer van sulke saamtrekke beplan. U kan aansluit by die NZAW, om meer te wete te kom van aktiwiteite en geskiedkundige, kulturele en godsdienstige eenheidsbande tussen die Nederlanders en die Afrikaners. In die raamwerk van Honderd jaar Boerenoorlog kan 'n mens talle ander webwerwe raadpleeg, soos Die Burger se spesiale Boer War-werf en die Bloemfonteinse Oorlogsmuseum van die Boererepublieke.

Vir 'n algemener beskouing van die Boere-Oorlog kan U kyk op die bladsy van Die Roepstem kruger.html waar die persoon Paul Kruger nader beskryf word, en waar tewens die oorsake en gevolge van die ingrypende stryd teen die Engelse Imperium beskryf word.

Wat nog moet gebeur
Dit ly geen twyfel nie, dat die Boere-Oorlog in Nederland groot gevolge gehad het vir die kontakte met die Afrikaners. Voor die Britse agressie was die Nederlanders nouliks bewus van die Boere, maar juis rond die eeuwisseling het die belangstelling vir die Boere eers groot geword. 'n Mens mag hoop dat die entoesiasme van die Nederlanders vir die Afrikaners op die suidpunt van Afrika deesdae ook 'n heroplewing mag belewe. Nederlanders en Afrikaners word deur baie kulturele, taalkundige en geskiedkundige faktore (monumente, geboue, letterkunde, ens.) saamgebind, maar wanneer die huidige identiteitskrisis van die Afrikaner in Nederland bykans ongemerk verby gaan (in teenstelling tot wat tydens die Boere-Oorlog die geval was!) dan sal ons veels te laat besef wat van die Nederlandse erfgoed in Suid-Afrika verlore gegaan is.
Dit is tyd om as Nederlandstaliges in Nederland en Vlaandere eksplisiet stelling te neem teen die verval van die Afrikaner kultuur, soos aangemoedig deur die Afrikaans-onvriendelike regering in Suid-Afrika.

Marcel Bas.

Die Uwe, Marcel R. Bas.

Wilt U reageren? U kunt De Roepstem een e-mail sturen: